Η Άλωση της Τριπολιτσάς

 

Η Άλωση της Τριπολιτσάς, που συνέβη στις 23 Σεπτεμβρίου 1821, αποτελεί ένα κομβικό και ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός στην πορεία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Η Τριπολιτσά (ή Ντροπολιτσά, όπως αναφέρεται σε παλαιότερες πηγές), η σημερινή Τρίπολη Αρκαδίας, ήταν τότε το σημαντικότερο διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου, με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς ήλεγχε τις οδούς προς τις άλλες μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου. Η κατάληψή της θεωρήθηκε ζωτικής σημασίας για την εδραίωση της δυναμικής της Ελληνικής Επανάστασης και την επικράτηση των Ελλήνων σε όλη την Πελοπόννησο, πλην ορισμένων φρουρίων.

Η Τριπολιτσά πριν την Πολιορκία

Η πόλη ιδρύθηκε περίπου τον 14ο αιώνα και από το 1786 ήταν η έδρα του βιλαετιού του Μόριά με διοικητή του Πασά του Μορέως. Η Τριπολιτσά προστατευόταν από τείχος μήκους 3,5 χλμ., ύψους περίπου 4 μ. και πάχους 2 μ. στη βάση, διαθέτοντας πύργους με διπλές πολεμίστρες και τριάντα κανόνια, αν και λίγα από αυτά ήταν σε καλή κατάσταση. Το τείχος είχε επτά πύλες και πολυγωνικό σχήμα με δεκαπέντε πύργους. Παρόλο που βρισκόταν καταμεσής μιας πεδιάδας, γεγονός που την καθιστούσε ευάλωτη, η πόλη δεν μπορούσε να ελπίζει σε υποστήριξη από θαλάσσης.

Πριν την Επανάσταση, ο πληθυσμός της πόλης ανερχόταν σε περίπου 15.000 κατοίκους, συμπεριλαμβανομένων 7.000 Ελλήνων και 1.000 Εβραίων. Ωστόσο, με την έναρξη των εχθροπραξιών, πολλοί Έλληνες έφυγαν, ενώ πλήθος Τούρκων από τις γύρω περιοχές κατέφυγαν στην Τριπολιτσά για να σωθούν από τις σφαγές που πραγματοποιούνταν σε όλη την Πελοπόννησο, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να διπλασιαστεί και να φτάσει τους 30.000 έως 40.000 κατοίκους. Η πόλη δεν είχε επάρκεια τροφίμων, αλλά τα νερά των πηγαδιών της ήταν άφθονα και πόσιμα, παρόλο που οι Έλληνες κατέστρεψαν τα υδραγωγεία.

Διοικητής της Πελοποννήσου ήταν ο Χουρσίτ Πασάς, ο οποίος όμως την περίοδο της κήρυξης της επανάστασης βρισκόταν στην Ήπειρο, απασχολημένος με την καταστολή της ανταρσίας του Αλή Πασά. Αυτή η απουσία ήταν ευνοϊκή για τους Έλληνες. Ο Χουρσίτ έστειλε στην Τριπολιτσά 3.500 στρατιώτες υπό τον Κεχαγιάμπεη για την υπεράσπιση της πόλης. Η δύναμη των ενόπλων υπερασπιστών της πόλης έφτασε τους 10.000 άντρες, αποτελούμενη από Αλβανούς, Ασιάτες και Πελοποννήσιους Οθωμανούς.

Η Πολιορκία και η Στρατηγική του Κολοκοτρώνη

Η πολιορκία της Τριπολιτσάς ξεκίνησε ήδη από του Απρίλιο του 1821. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία της επανάστασης και υποστήριξε σθεναρά την κατάληψη της Τριπολιτσάς ως καίριας σημασίας στόχο. Αρχιστράτηγος της επιχείρησης ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, αλλά ο Κολοκοτρώνης ήταν ο ιθύνων νους και το σχέδιό του τηρήθηκε κατά γράμμα.

Οι ελληνικές δυνάμεις, αρχικά περίπου 6.000 άντρες, σχημάτιζαν ένα ημικύκλιο γύρω από την Τριπολιτσά. Λόγω της απουσίας πυροβολικού, οι Έλληνες στόχευαν στον πλήρη αποκλεισμό της πόλης, ώστε να εξαντληθούν οι προμήθειες των Τούρκων και να αναγκαστούν σε παράδοση. Σημαντικές ελληνικές νίκες στις μάχες του Βαλτετσίου (12 Μαΐου) και των Δολιανών (18 Μαΐου) ανέβασαν κατακόρυφα το ηθικό των Ελλήνων και συνέβαλαν καθοριστικά στην Άλωση της Τριπολιτσάς.

Η Μάχη της Γράνας

Οι Τούρκοι πραγματοποιούσαν συχνές εξόδους για ανεφοδιασμό τροφίμων και βοσκής των αλόγων. Ο Κολοκοτρώνης, αντιλαμβανόμενος την ανάγκη να σταματήσει αυτό, διέταξε τη διάνοιξη μιας τάφρου, γνωστής ως «Γράνα». Η Γράνα, μήκους περίπου 700 μέτρων, βάθους 1 μέτρου και πλάτους 2 μέτρων, σκάφτηκε μέσα σε μόλις τρεις μέρες με τη βοήθεια 200 χωρικών.

Στις 10 Αυγούστου 1821, μια τουρκική δύναμη 5.000 στρατιωτών υπό του Κεχαγιάμπεη βγήκε από την Τριπολιτσά για να μαζέψει εφόδια. Κατά την επιστροφή τους, έπεσαν στην ενέδρα του Κολοκοτρώνη στη Γράνα. Οι Έλληνες, οχυρωμένοι στην τάφρο, προκάλεσαν τεράστιες απώλειες στους εκτεθειμένους Τούρκους. Η μάχη αυτή, η «μάχη της Γράνας», ήταν μια αποφασιστική νίκη για τους Έλληνες, καθώς οι Τούρκοι υπέστησαν 400 απώλειες και έχασαν όλα τα εφόδια που είχαν συλλέξει. Από εκεί και πέρα, οι Τούρκοι δεν τόλμησαν ξανά έξοδο για ανεύρεση τροφίμων, με αποτέλεσμα η πείνα και οι αρρώστιες να γίνουν δυσβάσταχτες μέσα στην πόλη.

Διαπραγματεύσεις και Ιδιωτικές Συμφωνίες

Η κατάσταση μέσα στην Τριπολιτσά γινόταν απελπιστική. Οι Οθωμανοί διαιρέθηκαν σε τρεις φατρίες - ντόπιους Τούρκους, Τούρκους από την Ασία και Αλβανούς μισθοφόρους - με διαφορετικές επιθυμίες για το μέλλον τους. Ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες για την παράδοση της πόλης. Οι Έλληνες αξίωναν την καταβολή πενήντα εκατομμυρίων γροσίων ως πολεμική αποζημίωση, ποσό που οι Τούρκοι δεν είχαν.

Παράλληλα με τις επίσημες διαπραγματεύσεις, αναπτύχθηκαν και «κατάπτυστες δοσοληψίες» ή «αλισβερίσια». Οπλαρχηγοί, όπως οι Μαυρομιχαλαίοι και η Μπουμπουλίνα, έκαναν περιουσίες προσφέροντας προστασία σε πλούσιες τουρκικές και εβραϊκές οικογένειες έναντι αντιτίμου, επιτρέποντάς τους να φύγουν από την πόλη με τα κινητά τους υπάρχοντα. Ο Νικηταράς αναφέρεται ως η μοναδική εξαίρεση σε αυτό το όργιο χρηματισμού. Ο Δημήτριος Υψηλάντης, εκπρόσωπος της εθνικής κυβέρνησης, προσπάθησε να θέσει κανόνες και να καταστείλει αυτές τις συναλλαγές, αλλά οι προσπάθειές του δεν απέδωσαν, καθώς οι περισσότεροι οπλαρχηγοί ενδιαφέρονταν για το προσωπικό κέρδος.

Μια ξεχωριστή και κρίσιμη συμφωνία έγινε μεταξύ του Κολοκοτρώνη και των Αλβανών μισθοφόρων υπό τον Ελμάζ Μπέη. Οι Αλβανοί συμφώνησαν να αποχωρήσουν με τα όπλα και τις αποσκευές τους με ασφάλεια για την Ήπειρο, υπό την προστασία του Κολοκοτρώνη. Αυτή η συμφωνία, που τηρήθηκε από του Κολοκοτρώνη παρόλο που θα μπορούσε να θεωρηθεί άκυρη μετά την άλωση, αποδυνάμωσε σημαντικά την άμυνα της Τριπολιτσάς.

Η Άλωση (23 Σεπτεμβρίου 1821)

Η ημέρα της αναχώρησης των Αλβανών, 23 Σεπτεμβρίου 1821, προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στην πόλη. Ως αποτέλεσμα, ένα κανονιοστάσιο της πύλης της Ναυπλίας έμεινε αφρούρητο. Σύμφωνα με τον Τρικούπη, πενήντα άντρες, με δική τους πρωτοβουλία, ανέβηκαν στο τείχος πατώντας ο ένας στους ώμους του άλλου, άνοιξαν την πύλη και ύψωσαν την ελληνική σημαία. Άλλοι ιστορικοί αναφέρουν τον Εμμανουήλ Δούνια ή τον Παναγιώτη Κεφάλα ως πρωτεργάτες, οι οποίοι με τη βοήθεια ενός Τούρκου πυροβολητή που τους ανεβοκατέβαζε με σχοινιά, μπήκαν μέσα, του συνέλαβαν και άνοιξαν την πύλη.

Μόλις άνοιξαν οι πύλες (Πύλη του Ναυπλίου, Πύλη του Μυστρά, Πύλη Αγίου Αθανασίου), οι Έλληνες πλημμύρισαν την πόλη. Οι Τούρκοι βρέθηκαν απροετοίμαστοι και ανήμποροι να οργανώσουν αποτελεσματική άμυνα. Ακολούθησαν σκληρές οδομαχίες, αλλά η τουρκική άμυνα κατέρρευσε γρήγορα.

Η Σφαγή

Αυτό που ακολούθησε ήταν μια τρομακτική σφαγή. Επί τρεις ημέρες, από Παρασκευή έως Κυριακή, οι Έλληνες σφαγίαζαν αδιακρίτως τους αμάχους Τούρκους και Εβραίους, γυναίκες, παιδιά, και βρέφη. Η σφαγή συνοδεύτηκε από βασανιστήρια, πυρπολήσεις και λεηλασίες.

Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των θυμάτων ποικίλλουν:

0 Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του αναφέρει 32.000 νεκρούς (γυναίκες, παιδιά, άντρες).

Άλλες πηγές κάνουν λόγο για 2.000 Εβραίους και 30.000 Τούρκους νεκρούς.

0 Τζ. Μ. Ουόγκσταφ εκτιμά τα θύματα "ανάμεσα σε 10.000 και 15.000".

Η Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη αναφέρει περίπου 12.000 θύματα.

0 Τόμας Γκαμαλιέλ Μπράντφορντ και ο Τόμας Κέρτις αναφέρουν 8.000 και 6.000 θύματα αντίστοιχα.

0 Κολοκοτρώνης περιγράφει τη φρίκη λέγοντας χαρακτηριστικά: «Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη». Παρά τις προσπάθειες του Κολοκοτρώνη και άλλων οπλαρχηγών, όπως του Υψηλάντη και του Νικηταρά, να σταματήσουν τις σφαγές, το μίσος των Ελλήνων για τους Τούρκους, που πήγαζε από αιώνες σκλαβιάς και πρόσφατα δεινά, ήταν τεράστιο και ανεξέλεγκτο. Η σφαγή διήρκεσε τρεις ημέρες.

Οι Οθωμανοί ηγέτες αιχμαλωτίστηκαν, συμπεριλαμβανομένων του Κεχαγιάμπεη, του Κιαμήλ Μπέη της Κορίνθου και άλλων. Το χαρέμι του Χουρσίτ Πασά παραδόθηκε στην φύλαξη του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, και αργότερα απελευθερώθηκε έναντι λύτρων.

Μετά τη σφαγή, τα εκτεθειμένα πτώματα και τα ξεθαμμένα κουφάρια (οι Έλληνες ανέσκαψαν και τους τάφους για λεηλασία) προκάλεσαν μια θανατηφόρα επιδημία τύφου που απλώθηκε σε όλη την Πελοπόννησο, προκαλώντας τον θάνατο χιλιάδων Ελλήνων (περίπου 5.000-6.000 νεκροί).

Ερμηνείες και Αποτελέσματα

Οι ιστορικοί και οι συγγραφείς έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν τα αίτια της σφαγής. Κάποιες ερμηνείες περιλαμβάνουν:

Εκδίκηση για τις βαρβαρότητες των Τούρκων κατά τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας και τις πρόσφατες σφαγές σε Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Χίο.

Σχέδιο εθνοκάθαρσης.

Κοινωνική αντίδραση των φτωχών στρατιωτών ενάντια στους ισχυρούς και πλούσιους οπλαρχηγούς που σχεδίαζαν τη διανομή των λαφύρων χωρίς αυτούς.

Έλλειψη οργανωμένης κυβέρνησης, τακτικής μισθοδοσίας και πειθαρχίας στον ελληνικό στρατό.

Η Άλωση της Τριπολιτσάς είχε τεράστια αποτελέσματα για την Επανάσταση. Η δυναμική της Ελληνικής Επανάστασης εδραιώθηκε, η επανάσταση εφοδιάστηκε με 11.000 όπλα και το ηθικό των Πελοποννησίων τονώθηκε σημαντικά. Η είδηση της άλωσής της έφτασε σε ολόκληρη την Ευρώπη, αυξάνοντας το κύμα του φιλελληνισμού και οδηγώντας πολλούς να στηρίξουν έμπρακτα, οικονομικά και ένοπλα την ελληνική επανάσταση.

Παρόλα αυτά, η λεηλασία της Τριπολιτσάς δεν απέφερε κέρδη στο «κοινό ταμείο» της επανάστασης, καθώς οι στρατιώτες άρπαξαν όσα μπορούσαν, πουλώντας τα συχνά κάτω της αξίας τους, με αποτέλεσμα να επωφεληθούν κυρίως οι μεταπράτες. Η άτακτη λαφυραγώγηση οδήγησε σε προστριβές μεταξύ προεστών και οπλαρχηγών, σηματοδοτώντας τα πρώτα ραγίσματα στην «εθνική ενότητα» και οδηγώντας αργότερα στους εμφυλίους πολέμους. Οι Φιλέλληνες βίωσαν μεγάλη απογοήτευση από τις πρακτικές των Ελλήνων, αλλά πολλοί συνέχισαν να πολεμούν.

Η Άλωση της Τριπολιτσάς εορτάζεται κάθε χρόνο με πανηγυρικό τρόπο την πρώτη Κυριακή μετά τις 23 Σεπτεμβρίου. 0 Διονύσιος Σολωμός, στο «Ύμνο εις την Ελευθερίαν», περιγράφει την άλωση της Τριπολιτσάς ως εκδίκηση των Ελλήνων, με σκηνές ωμού ρεαλισμού και εκπληκτικής αγριότητας.

 

Ελένη Γιαννουσοπούλου

Αρθρογράφος, Μέλος ομάδας Εργαστηρίου Δημοσιογραφίας ΚΑΠΗ Τρίπολης